Mediacode: bescherming privacy of persvrijheid?

Dankzij foto’s van prinses Amalia, heeft de kroning van Willem Alexander meer teweeg gebracht dan wellicht de bedoeling was. Naast de discussie over het Koningslied, was er namelijk ook ophef over de publicatie van foto’s van prinses Amalia in Nieuwe Revu. Volgens eigen zeggen plaatste de Nieuwe Revu de foto’s van de prinses om te breken met de Mediacode.

De geenszins schokkende beelden van prinses Amalia op het hockeyveld hebben inmiddels geleid tot een stroom aan protesten en steunbetuigingen.

Juridisch vraagstuk

Van oudsher is er een spanningsveld tussen het recht op respect voor privacy enerzijds en het recht op vrijheid van meningsuiting anderzijds. Beide rechten zijn vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en worden gezien als de fundamentele rechten.

Het recht op respect van privéleven (artikel 8 EVRM) waarborgt het recht van iedereen op het respecteren van zijn of haar privacy, terwijl artikel 10 EVRM waarborgt dat iedereen recht heeft op vrijheid van meningsuiting. Dit omvat het recht om een mening te uiten, maar ook het recht om informatie te ontvangen. Dat deze rechten botsen is begrijpelijk, zeker wanneer het gaat om media die berichten over het leven en de activiteiten van bekende personen, zoals leden van nationale en internationale Koningshuizen. Voor de goede orde, niet alleen bekende personen en royalties komt het recht op privacy toe. Ook ‘gewone burgers’ beroepen zich regelmatig met succes op hun privacy bij publicaties in de media.

De juridische vraag is of het recht op privacy onder de betreffende omstandigheden mag of moet worden beperkt ten gunste van de vrijheid van meningsuiting.

De Mediacode: doel en inhoud

Naast de wettelijk verankerde rechten en plichten, die kenbaar zijn uit het EVRM en de nationale wetgeving, is bestaat er ook nog zoiets als de Mediacode.

De Mediacode is op 21 juni 2005 door de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) in het leven geroepen. In feite is het niets anders dan een eenzijdig opgelegd mediaprotocol, waarin de RVD de media voorschrijft hoe zij zich moeten gedragen tijdens mediamomenten van de leden van het Koninklijk Huis.

Het doorlezen van de Mediacode geeft een helder beeld van het door de RVD beoogde doel, namelijk het met rust laten van de Koninklijke familie in ruil voor door de RVD georkestreerde mediamomenten, zoals de jaarlijks terugkerende wintersportfoto’s in Lech.

Sancties

Wie zich niet aan de Mediacode houdt, kan passende maatregelen tegemoet zien, waaronder uitsluiting van de mediamomenten en/of juridische stappen.

Geen wettelijk afdwingbare code

Anders dan de Mediacode wellicht doet vermoeden, gaat het niet om een wettelijk afdwingbare codeen het is dus ook geen overeenkomst in de zin van de wet, waarvan in rechte nakoming kan worden gevorderd.

Nederland

In 2009 procedeerde de Koninklijke familie (met succes) tegen persbureau AP wegens publicatie van vakantiefoto’s, die in strijd zouden zijn met het recht op privacy en haaks staan op de Mediacode. De voorzieningenrechter besliste in het nadeel van AP, maar bevestigde in het vonnis dat van een overeenkomst in de zin van de wet geen sprake is.

“De Mediacode kan niet worden aangemerkt als een rechtens bindende overeenkomst tussen eisers of de RVD enerzijds en de journalistiek (in dit geval AP) anderzijds.”

Buitenland

De Nederlandse Koninklijke familie is niet de enige die handhaving en bescherming door de rechter verlangt. Ook prinses Caroline von Hannover van het Monegaske Koninklijk huis (maar zonder ‘officiële functie’) heeft meerdere procedures gevoerd bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) wegens schending van haar privacy door de media.

Von Hannover I

In het eerste arrest van 24 juni 2004, waarin Caroline von Hannover klaagde over het feit dat ze stelselmatig werd gevolgd en gefotografeerd door paparazzi, oordeelde het EHRM dat sprake was van schending van de privacy. Het EHRM oordeelde dat onderscheid moet worden gemaakt tussen artikelen die bijdragen aan publieke of politieke debatten in de publieke belangstelling en tussen berichtgeving over details van het privéleven van iemand die geen officiële functies heeft.

Von Hannover II

Gesterkt door de uitkomst van het eerste arrest stapte Caroline Von Hannover opnieuw naar de rechter omdat foto’s van haar waren geplaatst ten tijde van de ziekte van haar vader. Het strikte onderscheid van het eerste arrest wordt in het Von Hannover II-arrest van 7 februari 2012 niet gevolgd. Het EHRM stelt daartoe dat voor toetsing van de rechten op privacy en meningsuiting niet zozeer van belang is of iemand activiteiten verricht in het kader van een officiële functie. Andere factoren spelen daarbij een rol, zoals de mate van bekendheid van bepaalde personen, gedragingen in het verleden en de reden voor en het belang bij de berichtgeving.

In algemene zin moeten bekende mensen er rekening mee houden dat er over hen wordt geschreven in het kader van een politiek of publiek debat. Het is vederlastig om te bepalen of bepaalde berichtgeving ziet op details van een privéleven of op berichtgeving in het kader van de uitoefening van een officiële functie. Het EHRM onderschrijft dat het recht op respect van privéleven en het recht op vrijheid van meningsuiting gelijkwaardige rechten zijn en dat feiten en omstandigheden bepalen welk recht prevaleert. In dit geval werd Caroline Von Hannover niet in het gelijk gesteld.

Kritiek op Mediacode

De Mediacode is vaak bekritiseerd. Het is ook de vraag of de inhoud strookt met de geldende wet- en regelgeving en de uitkomsten van het Von Hannover II arrest. Desondanks wordt de Mediacode strikt opgelegd door de RVD.

Nieuwe Revu wil bewust de Mediacode ter discussie stellen, omdat zij wil breken met een code die in haar optiek moet worden beschouwd als een door de RVD opgelegde en slaafs na te volgen code. Nick Noomen, hoofdredacteur van het weekblad, schrijft op de website van Nieuw Revu:

‘Er is geen reden om de Koninklijke familie met extra terughoudendheid en fluwelen handschoenen aan te pakken omdat er in Nederland (gelukkig) de grens tussen informatievrijheid en privacy is, die door de rechter wordt bepaald en niet door de Koninklijke familie.’

Achteraf anders gedaan

Inmiddels erkent Nieuwe Revu dat zij de discussie ook op een andere manier had kunnen voeren, bijvoorbeeld door foto’s van volwassen leden van het Koninklijkhuis te gebruiken in plaats die van een nietsvermoedende negenjarige prinses op een hockeyveld.

Eerdere hockeyfoto’s

Overigens was Nieuwe Revu niet de eerste die foto’s van Amalia op een hockeyveld publiceerde. Ook hockeyvereniging Berkel en Rodenrijs kwam onverhoopt landelijk in het nieuws toen zij foto’s van Amalia op haar website had getoond. Het ging om foto’s van een partijtje hockey in september 2012, waarop ook Máxima te zien was. De foto’s zijn verwijderd, maar het wedstrijdverslag vermeldt nog steeds de aanwezigheid van Máxima en Amalia. Voor zover bekend heeft de RVD zich nog niet op deze zaak gestort.

Hoe verder?

Of de door de RVD aangekondigde bodemprocedure tegen Nieuwe Revu doorgang vindt, moet nog worden bezien.

Persvrijheidsmonitor 2012

Nieuwe Revu ziet de uitkomst naar eigen zeggen met vertrouwen tegemoet en kan zich daarbij mogelijk beroepen op de uitkomsten van de Persvrijheidsmonitor 2012 van Tjeerd Schiphof van de Universiteit van Amsterdam. Schiphof voert onder meer aan dat de Mediacode met onvoldoende procedures en waarborgen is omgeven. Hij wijst erop dat RVD van overheidswege sancties kan opleggen en dat sprake is van beperking van de vrijheid van nieuwsgaring, die met onvoldoende procedures en waarborgen is omgeven. Niet alleen de tekst en motivering zouden volgens hem moeten worden herzien, ook zou er rechtelijk toezicht moeten zijn op uitsluiting.

De rechter beslist…

Het is, zoals Nieuwe Revu terecht aangeeft, uiteindelijk aan de rechter om een beslissing te nemen en niet aan de RVD.

Wij houden u op de hoogte!