Kunnen gebruiksvoorwerpen auteursrechtelijk worden beschermd?

Auteursrecht is een belangrijk middel om creatieve werken te beschermen. Maar wanneer is een werk eigenlijk origineel en creatief genoeg om auteursrechtelijke bescherming te krijgen? En hoe zit dat met gebruiksvoorwerpen, waar functionaliteit en techniek vaak een grote rol spelen? Dit vertel ik u aan de hand van een recente rechtszaak over kaasschaven.

Wat is vereist voor een auteursrecht?

Voor een auteursrecht is vereist dat het werk oorspronkelijk is. Dit houdt in dat het werk een eigen intellectuele schepping van de maker moet zijn. Het mag dus niet zijn ontleend aan al bestaande werken. Ook moet het werk een resultaat zijn van creatieve keuzes die het persoonlijk karakter – de visie – van de maker weerspiegelen. Dit betekent dat werken of onderdelen daarvan die zo banaal of triviaal zijn niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen. Een voorbeeld hiervan is een recept. Recepten bevatten namelijk vaak enkel een lijst met ingrediënten en een stappenplan. Bij het opstellen daarvan worden vaak geen creatieve keuzes gemaakt.

Overigens kunnen recepten in sommige gevallen wel worden beschouwd als bedrijfsgeheim/knowhow. Meer hierover leest u in een van mijn eerdere artikelen.

Dan kennen we in het auteursrecht ook nog de zogenaamde ‘techniek-exceptie’. Is de keuze voor een bepaalde vormgeving gebaseerd op technische overwegingen? Dan komt deze vormgeving niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking. Er is dan namelijk geen sprake meer van een creatieve keuze. Een voorbeeld hiervan is de spiraal van een kurkentrekker. Wilt u meer weten over de techniek-exceptie in het auteursrecht? Lees dan het artikel van mijn collega Bert Gravendeel.

Halen gebruiksvoorwerpen de drempel van het auteursrecht?

Over het algemeen geldt dat de drempel voor het auteursrecht in Nederland laag is. Dat wil zeggen dat rechters snel oordelen dat een werk voldoende creatief en origineel is. Bij gebruiksvoorwerpen ligt dit iets anders. Naast dat de vormgeving van gebruiksvoorwerpen vaak (voor een deel) wordt ingegeven door technische overwegingen is de vormgeving vaak ook gebaseerd op functionele/ergonomische overwegingen. Hoewel functionele/ergonomische aspecten niet per definitie van auteursrechtelijke bescherming zijn uitgesloten, moet daarin de creativiteit wel duidelijk aanwezig zijn en mag de vormgeving niet simpelweg voortvloeien uit de functie van het product. De praktijk leert dat in dit soort gevallen die creativiteit vaak lastig is aan te tonen.

Een voorbeeld: BOSKA kaasschaven

Een recente rechtszaak die dit goed illustreert, is een zaak over kaasschaven. BOSKA, producent van onder andere kaasschaven en kaasraspen, stelt dat haar producten auteursrechtelijk beschermd zijn en dat de producten haar concurrent, Klaverland, daarop inbreuk maken.

BOSKA beroept zich in de zaak op de “look and feel” van haar producten en somt voor bijvoorbeeld haar kaasschaaf 16 elementen op die volgens haar niet technisch zijn bepaald en getuigen van creatieve keuzes. BOSKA meent dat de combinatie van al deze elementen maakt dat de kaasschaaf origineel en creatief is en dus auteursrechtelijk is beschermd. Enkele voorbeelden van de elementen die BOSKA noemt zijn:

1. het holle handvat;
2. de ‘ronde’ vormgeving van het handvat;
3. de afvlakking aan de boven- en onderkant van het handvat;
4. het taps toelopen van het handvat richting de onderkant van het handvat, alsmede richting het blad;

De rechter is het niet met BOSKA eens en oordeelt dat de elementen die zij opsomt voornamelijk voortkomen uit functionaliteit en ergonomische overwegingen. Daarbij heeft BOSKA volgens de rechter niet duidelijk aangegeven welke beschermingswaardige creativiteit zij heeft toegepast om met de combinatie van de door haar genoemde elementen, een auteursrechtelijk beschermd werk te creëren. Ook heeft BOSKA niet duidelijk aangegeven op welke wijze de combinatie van de elementen de persoonlijke visie van BOSKA tot uitdrukking brengt. De producten van BOSKA zijn dus niet auteursrechtelijk beschermd.

Tips bij auteursrecht en gebruiksvoorwerpen

Dat de drempel voor auteursrecht op gebruiksvoorwerpen hoog ligt, betekent niet dat bescherming ervan niet mogelijk is. Een gebruiksvoorwerp kan (deels) auteursrechtelijke bescherming genieten als het esthetische elementen bevat die los staan van de functionele aspecten. Zo kan de versiering op een kurkentrekker wel beschermd zijn, maar niet de technische werking, de spiraal, ervan.

Een belangrijke les uit de zaak BOSKA is dat een duidelijke en gedetailleerde onderbouwing nodig is om aan te tonen waar de creatieve en vrije keuzes in het ontwerp zijn gemaakt. Hierbij helpt het om het ontwerpproces zo duidelijk mogelijk vast te leggen. Probeer daarin zoveel mogelijk te laten zien wat uw persoonlijke visie is en dus waarom u voor een bepaalde vormgeving hebt gekozen.

Vragen?

Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel of andere vragen aangaande het auteursrecht of  intellectueel eigendomsrecht? Contact dan een van onze advocaten via de mail, telefonisch of vul het contactformulier in voor een vrijblijvend eerste gesprek. Wij denken graag met u mee.