Geen auteursrecht op Birkenstock-sandalen: Duitse hoogste rechter wijst bescherming af

De iconische sandalen van Birkenstock mogen dan wereldwijd herkenbaar zijn, maar op 20 februari 2025 oordeelde het Duitse Bundesgerichtshof (BGH) dat de sandalen géén auteursrechtelijke bescherming genieten, althans in Duitsland. In dit artikel zetten we het Europese toetsingskader uiteen, lichten we de motivering van het BGH toe en kijken we naar de lopende procedures van Birkenstock in Nederland.

Wanneer is iets auteursrechtelijk beschermd?

Binnen de Europese Unie is het auteursrechtelijke werkbegrip geharmoniseerd. Dit betekent dat alle lidstaten, waaronder Nederland en Duitsland, hetzelfde juridische toetsingskader hanteren om te bepalen of een werk auteursrechtelijke bescherming verdient. Volgens dit kader is sprake van een beschermd werk als:

• het voldoende nauwkeurig en objectief identificeerbaar is; én
• het oorspronkelijk is, in die zin dat het een eigen intellectuele schepping van de maker vormt.

De toepassing van dit criterium is echter niet geharmoniseerd getrokken (gelijke gelding in de hele EU). Rechters in de lidstaten beoordelen zelfstandig, aan de hand van het partijdebat en de feiten van de zaak, of aan deze voorwaarden is voldaan. Dit kan ertoe leiden dat in vergelijkbare zaken toch verschillende uitkomsten ontstaan binnen de EU.

Waarom geen auteursrecht in Duitsland?

Het BGH paste bij de beoordeling van de Birkenstock-sandalen het geharmoniseerde Europese werkbegrip toe. Het BGH oordeelde dat de sandalen geen oorspronkelijke, eigen intellectuele scheppingen zijn en dus niet in aanmerking komen voor auteursrechtelijke bescherming.

Volgens vaste rechtspraak van het BGH vereist bescherming dat het werk een individueel karakter heeft en een esthetisch niveau bereikt dat door met kunst vertrouwde kringen als artistieke prestatie wordt erkend. Daarvoor moet de ontwerper creatieve vrijheid hebben gehad én deze op een kunstzinnige manier hebben benut.

Die ruimte ontbrak hier: het ontwerp van de sandalen wordt volgens het BGH grotendeels bepaald door functionele en technische vereisten, zoals de orthopedische zool en de positie van de banden. Wanneer de vormgeving hoofdzakelijk voortkomt uit functionele of technische overwegingen, ontbreekt ruimte voor creatieve vrijheid. Dan moet worden gekeken of het ontwerp, los van zijn gebruiksfunctie, blijk geeft van creatieve vrijheid die ook daadwerkelijk kunstzinnig is benut.

Hoewel er wel enige keuzeruimte was – bijvoorbeeld in materiaal of afwerking – heeft Birkenstock die volgens het BGH niet op een kunstzinnige manier ingevuld. Het ontwerp van de Birkenstock-sandalen blijft binnen de grenzen van technisch vakmanschap en mist een duidelijk persoonlijke, artistieke signatuur. Ook de latere opname in musea of het winnen van designprijzen doet daar volgens het BGH niets aan af. Zulke waardering is geen juridisch bewijs van auteursrechtelijke originaliteit.

Procedures in Nederland

Birkenstock procedeert ook in Nederland tegen onder meer A.S. Watson, Ferro Footwear en Scapino Retail. Deze zaken gaan weliswaar over andere type sandalen dan in Duitsland, maar de uitspraak van het BGH betekent niet dat de Nederlandse rechter automatisch tot hetzelfde oordeel zal komen.

Zoals gezegd is het Europese werkbegrip geharmoniseerd, maar de toepassing verschilt per lidstaat. Daarbij geldt dat in Nederland de auteursrechtelijke drempel doorgaans lager ligt dan in Duitsland. De Nederlandse rechter hecht minder waarde aan de artistieke invulling van het eindresultaat, en kijkt vooral naar de vraag of de maker ruimte had voor eigen creatieve keuzes, en of die keuzes niet triviaal of banaal zijn.

Conclusie

De Duitse uitspraak maakt duidelijk dat een herkenbaar of commercieel succesvol ontwerp – zeker als het gaat om gebruiksvoorwerpen – niet automatisch auteursrechtelijke bescherming geniet. Tegelijkertijd laat de Nederlandse praktijk zien dat binnen de Europese Unie de toepassing van het werkbegrip per land kan verschillen. Voor internationaal opererende ontwerpers en bedrijven is het daarom belangrijk om niet zonder meer aan te nemen dat auteursrechtelijke bescherming in elk land gelijk is, vooral bij producten waarin vorm en functie sterk met elkaar verbonden zijn. Mocht u een product hebben dat qua vormgeving ‘eenvoudig is’ dan is het als eiser beter er in Nederland over te procederen als u zich op auteursrecht wil beroepen. Is het inzicht dat de kans groter is dat de vermeende namaker van uw product diens aanspraak op auteursrecht ontzegd zal worden, dan zou een proces in bijv. Duitsland meer kans van slagen hebben dan in Nederland.

Vragen?

Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel of andere vragen aangaande het auteursrecht of  intellectueel eigendomsrecht? Contact dan een van onze advocaten via de mail, telefonisch of vul het contactformulier in voor een vrijblijvend eerste gesprek. Wij denken graag met u mee.