Afbreken van een onderhandeling

Wat in 2022 de overname van een van de grootste socialmediaplatforms is geworden, bracht ten tijde van de overname een hoop teweeg in de media. Het gaat dan natuurlijk om de overname van X (toenmalig Twitter) door Elon Musk (“Musk”).

Musk was omstreeks februari 2022 begonnen met het kopen van aandelen in X. In april 2022 maakte Musk publiekelijk bekend dat hij voornemens had om X over te nemen voor een bedrag van ca. 43 miljard dollar. Dit bedrag kwam neer op een bod van 54.20 dollar per aandeel. Zowel Musk als X gingen met elkaar onderhandelen. Musk kondigde echter na twee maanden aan dat hij afzag van de overname. Dit kwam doordat X tegenwerking zou bieden bij het due-diligenceonderzoek en meer dan 5% van de X-accounts al geruime tijd nepaccounts zouden zijn. X wilde Musk houden aan de overname en stapte naar de rechter. Uiteindelijk ging de overname door. Hoe zit het nu met het afbreken van een overname naar Nederlands recht? Kan dit zomaar, wanneer kan het niet (meer)? Dat zal u in dit artikel lezen.

De rode draad

In beginsel geldt de contractsvrijheid: iedere partij is vrij om een overeenkomst te sluiten en zo ook om de onderhandelingen af te breken. Het gebeurt ook vaak dat er een intentieovereenkomst wordt overeengekomen tussen partijen om het voornemen samen te werken enigszins vast te leggen. De rode draad voor de verplichtingen waaraan partijen zich dienen te houden in de onderhandelingsfase (ook wel de precontractuele fase) is terug te vinden in artikel 6:2 BW: schuldeiser en schuldenaar zijn verplicht zich jegens elkaar te gedragen overeenkomstig de eisen van redelijkheid en billijkheid.

CBB/JPO

De Hoge Raad heeft in haar arrest CBB/JPO een samenvatting van eerdere rechtspraken over de invulling van dit leerstuk gegeven. Het ging in deze zaak om onderhandelingen tussen een bouwkundig adviesbureau CBB en projectontwikkelaar JPO. De onderhandelingen gingen over de bouw van een kantoorgebouw voor CBB. JPO wilde een stuk land kopen van de gemeente Arnhem en het daarna aan CBB verkopen. Maar CBB vond dat JPO te langzaam was met de gesprekken met de gemeente, die volgens haar toch zouden mislukken. Daarom stopte CBB met de gesprekken en kocht het land rechtstreeks van de gemeente. JPO was boos en wilde geld zien van CBB omdat ze vond dat CBB de gesprekken onterecht had gestopt. Vooral omdat ze dacht dat partijen al bijna een akkoord hadden. Uiteindelijk gingen partijen naar de rechtbank, het gerechtshof en daarna naar de Hoge Raad om het uit te vechten.

In deze zaak is bepaald dat partijen gehouden zijn hun gedrag mede door elkaars gerechtvaardigde belangen te laten leiden. Dit geldt óók wanneer het gaat om het afbreken van de onderhandelingen. Partijen dienen in beginsel dan ook tijdig kennis te geven aan de wederpartij dat de deal van tafel is. Dit met als doel om verdere kosten te vermijden. Zo is het echter ook mogelijk dat, met inachtneming van de belangen van de afbrekende partij, afbreking van de onderhandelingen plaats kan vinden. Dit kan prevaleren boven het gerechtvaardigde vertrouwen dat er een overeenkomst tot stand zou komen.

Plas/Valburg

Uit het oudere Plas/Valburg-arrest van de Hoge Raad blijkt dat onderhandelingen over een overeenkomst in sommige gevallen in een stadium kunnen verkeren waarin het beëindigen van deze onderhandelingen als onredelijk kan worden beschouwd. Dit kan gebeuren wanneer partijen wederzijds vertrouwen mochten hebben dat er op zijn minst enige vorm van contract voort zou komen uit de lopende onderhandelingen. Dit komt voort uit het beginsel van goede trouw. Dat betekent dat beide partijen redelijkerwijs van elkaar mogen verwachten dat ze eerlijk en loyaal handelen tijdens de onderhandelingen.

In zo’n situatie kan er ook plaats zijn voor een verplichting tot vergoeding van gederfde winst. Een verplichting tot vergoeding van in het kader van de voorafgaande onderhandelingen gemaakte kosten zou zelfs kunnen bestaan, als de onderhandelingen nog niet in een zodanig stadium zouden zijn geraakt dat de ene partij te goeder trouw die onderhandelingen niet meer had mogen afbreken, maar reeds wel in een stadium dat zulk afbreken haar in de gegeven omstandigheden niet meer zou hebben vrijgestaan zonder de door de wederpartij gemaakte kosten geheel of gedeeltelijk voor haar rekening te nemen.

Fases in de onderhandelingsfase

In dit arrest onderscheidt de Hoge Raad dus verschillende fases in de onderhandelingsfase:

• In de eerste fase kunnen beide partijen zich zonder financiële consequenties terugtrekken uit de onderhandelingen.
• In de tweede fase, als de redelijkheid en billijkheid dit vereisen, moet de partij die de onderhandelingen afbreekt, de kosten vergoeden die de andere partij heeft gemaakt tijdens de onderhandelingen, inclusief eventuele verliezen die ze heeft geleden.
• In de derde fase wordt het afbreken van de onderhandelingen als onaanvaardbaar beschouwd. In dit geval kan de partij die de onderhandelingen heeft afgebroken, worden verplicht om de andere partij in dezelfde financiële positie te brengen als ze zouden zijn geweest als de overeenkomst wel was gesloten, inclusief het vergoeden van eventuele gederfde winst.

In de lagere rechtspraak wordt doorgaans erkend dat in bepaalde situaties de beginselen van redelijkheid en billijkheid kunnen voorschrijven dat de partij die de onderhandelingen heeft afgebroken, aansprakelijk is voor de kosten die de andere partij heeft gemaakt tijdens de onderhandelingen. Deze aansprakelijkheid kan geheel of gedeeltelijk van toepassing zijn, afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het geval.

Conclusie

Partijen die met elkaar in (een gevorderde fase van) onderhandeling zijn, kunnen dus niet ‘zomaar’ de onderhandelingen afbreken. Ook het omgekeerde kan gelden: een onderhandeling moet juist worden afgebroken als de gerechtvaardigde belangen daarom vragen. Wanneer een wederpartij de onderhandelingen afbreekt, kunnen mogelijk onderhandelingskosten en/of gederfde winst worden geëist. Heeft u een geschil in de onderhandelingsfase en wilt u weten wat uw mogelijkheden zijn? Contact dan een van onze advocaten via de mail, telefonisch of vul het contactformulier in voor een vrijblijvend eerste gesprek. Wij denken graag met u mee.